Miżura għal Miżura – Sean Buhagiar

L- ewwelnett, nemmen li għandna nkunu kburin bir-reazzjoni medika ta’ pajjiżna għall-Pandemija Covid-19. Kollox ma’ kollox, inħoss li għandna xorti tajba mhux ħażin f’dak li huma r-riperkussjonijiet tas-saħħa li din il-pandemija setgħet kellha fuq gżiritna. Fil-fatt, bħalissa diġà qed naraw lill-pajjiż iqajjem mill-ġdid l-ekonomija tiegħu. Ħafna setturi qegħdin jerġgħu jibdew bil-mod bit-tama li n-normal il-ġdid joħroġ verżjoni aħjar tagħna; relazzjoni aħjar ma’ din l-art ħelwa.

U l-arti se titħalla ssir aħjar ukoll? Ilni naħdem professjonalment fl-arti għal dawn l-aħħar 15-il sena u nista’ ngħid bla eżitazzjoni li l-Covid-19 żgur kien l-iktar maltempata vjolenti fl-irwiefen u l-grigalati kollha tagħna. Madankollu, jiena wieħed li jemmen li l-arti teatrali, u l-arti kollha jekk niġu f’dan, ser jirnexxu; kif dejjem għamlu, minħabba l-kilba salvaġġa tal-artisti biex jagħmlu l-arti. M’għandix dubju li t-teatru jibqa’ ħaj kif baqa’ ħaj wara bosta repressjoni pandemika, reliġjuża u politika u wisq agħar. Madankollu, hija l-industrija li tinsab f’riskju hawn, jew saħansitra l-industriji. Snin u snin ta’ xogħol minn nies li ppruvaw iġibu l-isfera kulturali tagħna fuq quddiem tal-politika ekonomika. Snin ta’ riskji u għaraq minn artisti li ħadu l-qabża biex l-etika tagħhom tilħaq l-estetika tagħhom u jgħixu minn fuq l-arti tagħhom. Skont l-aġġornament tar-rapport tal-ekonomija kreattiva tal-2016, il-qasam tal-arti rreġistra tkabbir medju fl-impjiegi ta’ 6% kull sena bejn l-2010 u l-2015, u nemmen li riċerka aktar ġdida se turi aktar tkabbir fis-settur sal-wasla tal-Covid-19.

Is-sitwazzjoni preżenti fl-arti tal-ispettaklu tfakkarni fl-ewwel paġni ta’ To The Lighthouse ta’ Virginia Woolf. L-omm tgħid li t-temp se jkun tajjeb għada, mhux l-iktar preżunzjoni probabbli fil-Hebrides Skoċċiżi. Naraw liċ-ċkejken James ferħan se jtir għaliex se jkun jista’ jżur il-fanal. Dan sakemm Woolf tikteb: “Imma,” qal missieru, jittawwal mit-tieqa tal-kamra, “mhuwiex se jkun tajjeb.” Għalija, l-omm hawnhekk hija l-attitudni pożittiva tal-gvern, James huwa l-industrija tagħna, u r-regolamenti attwali huma l-missier.

Se nispjega. Riċerka lokali u internazzjonali wriet li l-arti teatrali ħadet daqqa kbira. Din id-daqqa kienet milqugħa b’mod sinifikanti mill-fatt li l-gvern, fuq rakkomandazzjoni tal-Kunsill Malti għall-Arti, tratta lill-artisti bl-istess mod bħal impjegaturi u impjegati oħra li ntlaqtu bl-istess mod u pprovda paga ta’ emerġenza għal freelancers u impjegati fis-settur tal-arti. Dik kienet aħbar sabiħa. Hekk kif żviluppaw l-affarijiet, kemm ir-restrizzjonijiet kif ukoll il-pagi tnaqqsu u l-industriji ewlenin bħat-turiżmu ngħataw spinta u kienu ggwidati biex jerġgħu jibdew bl-ajruport skedat li jerġa’ jiftaħ. Il-qasam tal-arti madankollu ngħata wegħda limitata. Kif qed naraw, huwa diffiċli ħafna għat-teatri u l-entitajiet kulturali ffinanzjati pubblikament biex joħolqu xogħol ta’ kwalità għaliex il-proċess ta’ kif isir dan ix-xogħol issa għandu kumplikazzjonijiet sinifikanti. Barra minn hekk, nemmen li r-regolamenti attwali jagħmluha prattikament impossibbli għas-settur privat li jerġa’ jaqbad jagħmel it-teatru mingħajr ebda għajnuna. Issa, dan jista’ joħloq ambjent perikoluż jekk dawk li jaħdmu fis-settur pubbliku jew għalih jiddeċiedu li t-triq ‘il quddiem hija li jintuża finanzjament eżistenti biex timtela dik il-ħofra. Dan ikun musmar fit-tebut għas-settur indipendenti u alternattiv tagħna. Bħala Diretturi Artistiċi tal-entitajiet Kulturali Nazzjonali, irridu nagħżlu fost l-aqwa, ma rridux niddeċiedu min hu l-aqwa. Hemm differenza ġmielha.

Il-qasam tal-arti hu industrija żgħira fil-gżejjer, u l-produzzjonijiet “live” qed jikbru bil-mod il-mod f’komunità b’saħħitha fejn is-settur indipendenti u alternattiv jistinka kontinwament għall-udjenzi u l-qligħ. Entitajiet bħal tagħna, Teatru Malta, poġġew l-iżvilupp tal-udjenza bħala prijorità primarja għaliex nemmnu li hija t-triq preżenti għat-tkabbir sostenibbli tal-industrija. Madankollu, għamilna dan b’kollaborazzjoni ma’ bosta freelancers u professjonisti, mhux waħidna. Iċ-ċentru huwa b’saħħtu biss daqs il-periferija; jekk tmut dik, kollha kemm aħna nispiċċaw inbattu fil-kwalità tax-xogħol li nipproduċu.

Smajna kif il-pandemija issa hija opportunità. Hekk hu, hekk għandu jkun. Għat-teatru lokali, din tista’ tkun opportunità biex niffokaw fuq xogħol lokali aktar ġdid, biex noħolqu proġetti iżgħar li jistgħu jimxu minn post għal ieħor, biex niddeċentralizzaw aħjar u nagħtu ħin lit-teatri ewlenin tagħna jiġu ristrutturati u modernizzati. L-opportunitajiet qegħdin hemm, u huwa għalhekk li rridu npoġġu bilqiegħda b’mod urġenti flimkien ma’ dawk li jieħdu d-deċiżjonijiet biex dawn l-opportunitajiet ikunu possibbli. Dak li qed nipproponi bħala l-ewwel pass huwa li n-nies wara r-restrizzjonijiet jiltaqgħu magħna u jagħmluna parti minn dawn il-konverżazzjonijiet. Ninsab ċert li dawn ir-restrizzjonijiet huma miktuba b’intenzjonijiet l-iktar nobbli, madankollu għandna bżonn xi spjegazzjonijiet.

Jeħtieġ li nissensibilizzaw lil dawk fil-poter dwar l-importanza ta’ konsultazzjoni u kollaborazzjoni aktar mill-qrib ma’ kelliema awtorizzati għas-settur kulturali: għall-faċilità ta’ komunikazzjoni, l-entità ideali li għandha tkun ikkonsultata hija l-Kunsill Malti għall-Arti li jirrappreżenta xejn inqas minn ħdax-il Organizzazzjoni Kulturali Pubbliċi apparti l-finanzjament ta’ artisti u organizzazzjonijiet indipendenti. Huwa ovvju li l-organizzazzjonijiet tal-arti ma kinux parti minn dawn il-konverżazzjonijiet. Fil-fatt, inħoss li s-settur kollu jħoss li l-kundizzjonijiet attwali ma tantx jagħmlu sens. Għandna verament bżonn li nkunu prattikament 25 persuna f’teatru b’100 post, waqt li naraw aktar minn mitt persuna jiżfnu fi klabb? Għalfejn persuna ta’ 65 sena tista’ tmur taħdem f’uffiċċju, iżda ma tistax titla’ fuq palk ma’ attur ieħor? Għalfejn hemm impjegati li jitħallew jaħdmu flimkien fi kċina iżda l-persunal ta’ wara l-kwinti teatrali jrid iżomm 2 metri distanza? Għadu kemm tħabbar li l-limitu ta’ 75 persuna għal laqgħat tal-massa se jitneħħa wkoll. Dan japplika għat-teatri? Qatt kien japplika? Dawn is-sitwazzjonijiet huma ta’ qsim il-qalb għal ħafna mill-produtturi tagħna. Tal-inqas, spjegawlna kif daħlu fis-seħħ dawn ir-regolamenti u kif waslu għalihom l-esperti. Ħafna minna jesperjenzaw valutazzjonijiet tar-riskju kull ġimgħa, nagħmlu dan għall-għejxien. Id-diretturi jduru madwar restrizzjonijiet ta’ spazju, restrizzjonijiet ta’ baġit u kull xorta ta’ restrizzjonijiet oħra. Aħna nifhmu u nafu x’qed nagħmlu. Ejja nkunu parti mid-diskussjoni biex inkunu nistgħu nagħmlu l-almu tagħna ħalli nagħmlu dan ix-xogħol flimkien. L-istess bħal kif il-bars u r-ristoranti għandhom il-klijentela tagħhom, aħna għandna l-udjenzi tagħna. Irridu tassew inġibu lura lil dawk li ġew jarawna qabel u nkomplu nistinkaw biex inġibu lil dawk li qatt ma ġew.

F’diversi pajjiżi madwar id-dinja it-teatri fetħu bi gradi varji ta’ restrizzjonijiet. Mill-Kroazja għaċ-Ċina, bosta għandhom linji gwida ċari u pjanijiet ta’ finanzjament fis-seħħ għall-industrija. Fil-Ġermanja l-gvern ħabbar pakkett ta’ appoġġ għas-settur kulturali li jiswa madwar €1 biljun; fin-Netherlands, il-gvern ħareġ pakkett addizzjonali ta’ €300 miljun biex jappoġġja l-arti u biex jinvesti fl-impjieg fis-settur; u fi New Zealand, Creative New Zealand laqgħet l-akbar investiment tal-gvern fl-arti f’żewġ deċennji wara aħbar li l-Gvern se jinjetta €14,4 miljun addizzjonali fil-finanzjament ta’ Creative New Zealand biex jappoġġja artisti, prattikanti kreattivi u organizzazzjonijiet tal-arti tul is-sentejn li ġejjin. Kif iddikjaraw il-Konvenzjoni tat-Teatru Ewropew fl-ittra reċenti tagħhom lill-UE: Il-Kultura mhix lussu, iżda parti integrali tas-soċjetajiet demokratiċi tagħna; il-kultura għandha importanza soċjali u ekonomika biex tegħleb il-kriżi u toħloq il-ġejjieni tal-Ewropa. Ilkoll inħobbu nemmnu li aħna ġeneralment iktar utli minn kolazzjon Ingliż (jew xi gin & tonic) għall-benesseri tal-pajjiż, u huwa għalhekk li rridu nkunu trattati bl-istess mod ta’ dawn l-industriji meta niġu għar-rilaxx tar-regolamenti u l-inċentivi biex nerġgħu nibdew. Neħtieġu nkunu megħjuna biex nerġgħu nagħmlu t-teatru, mingħajr biża’ li niksru xi liġi, jew li nfallu. Dan huwa t-tieni punt tiegħi; ir-rilaxx ulterjuri tar-restrizzjonijiet mhux se jkun biżżejjed.

Onestament nemmen li teżisti ansjetà ġenerali fis-settur tagħna għax il-produtturi mhumiex ċerti jekk hux qed ikunu għażżiena billi ma jagħmlu xejn, jew ribelli jekk jagħmlu xi ħaġa. Mhuwiex ċar jekk aħniex ninċentivaw l-arti jew jekk għadniex nibżgħu bihom. It-tieni pass fl-opinjoni tiegħi huwa li ninċentivaw aktar il-produzzjoni. Il-gvern għamel argument qawwi b’dettalji dwar kemm jonfqu flus il-Maltin f’sena kalendarja meta jsiefru. Il-gvern għalhekk wiegħed li se jagħmel l-almu tiegħu biex jinċentiva lill-Maltin biex jonfqu l-istess ammont f’Malta dan is-sajf. Madankollu, niddubita kemm dawk l-ammonti ta’ flus jintefqu kollha fuq akkomodazzjoni u ristoranti. In-nies imorru t-teatru, jaraw musicals, wirjiet taċ-ċirku u jżuru mużewijiet u postijiet kulturali. Ikun jagħmel ħafna sens li dawn il-vawċers ikunu disponibbli għall-arti u l-kultura wkoll; Jekk hija kwistjoni dwar liema avvenimenti għandhom jiġu aċċettati; Jiena ċert li l-Kunsill tal-Arti jista’ jgħin. Sfortunatament ma naħsibx li dan ikun biżżejjed. Wara ammont eċċessiv ta’ produzzjonijiet bl-istreaming, fuq ix-xandir u online, għandna bżonn immorru lura għall-produzzjonijiet ħajjin, bil-mod iżda żgur. Huwa f’idejna li niksbu l-fiduċja u l-interess tal-udjenza. Iżda dan jista’ jiġri biss industrijalment jekk is-settur ikun inċentivat. Bl-inċentivi u l-ipprogrammar it-tajjeb, rajna li l-attendenza fil-ħwienet tax-xorb u ristoranti tiżdied bil-mod, għalkemm b’eżempji sinifikanti ta’ nuqqas ta’ konformità mar-regolamenti. Jidher li l-propensità li tirriskja li żżur postijiet bħal dawn tiżdied meta tara lil ħaddieħor jattendi. Għalhekk, minkejja li n-nies x’aktarx iħossuhom l-aktar sikuri meta jkun disponibbli vaċċin, mhuwiex minnu li n-nies ma jmorrux it-teatru qabel ma jkun hemm vaċċin. Din hija r-raġuni għaliex għandna bżonn ukoll fondi diretti u inċentivi fiskali biex il-produtturi u l-freelancers jerġgħu jaqbdu jtellgħu produzzjonijiet “live” minnufih.

Minbarra l-udjenzi, dawn l-istess produtturi u freelancers għandhom bżonn iħarrġu lilhom infushom u lill-persunal tagħhom biex jaderixxu ma’ din l-era ta’ wara l-Covid-19. Mhuwiex sempliċi daqs id-diżinfettar tal-ispazju u ejja ħa mmorru. Mill-persunal li jilqa’ n-nies sal-maniġers tal-palk, hemm wisq inċertezza u xettiċiżmu dwar kif dawn is-sistemi jaħdmu fit-teatri pubbliċi tagħna, aħseb u ara t-teatri privati. Mingħajr l-inċentivi u l-opportunità li jinħoloq bħalissa, il-professjonisti jistgħu jitilfu l-kunfidenza u l-ambitu li joħolqu mill-ġdid jekk dawn ir-restrizzjonijiet jibqgħu fis-seħħ.

Sirt naf b’tama kbira li l-Ministeru għall-Patrimonju Nazzjonali, l-Arti u l-Gvern Lokali b’kollaborazzjoni mal-Kunsill Malti għall-Arti (ACM) qed iwaqqaf COVID-19 Transition Arts Advisory Group biex jappoġġja l-irfigħ u l-adattament tal-miżuri COVID-19. Nispera li nara preżenza tas-settur privat u freelance involuti u li d-diskussjonijiet iwasslu għal spjegazzjonijiet, gwida, u għajnuna tant meħtieġa. Dawn id-diskussjonijiet bejn is-settur pubbliku u dak privat jistgħu jwasslu wkoll għal ippjanar koordinat li jgħin biex jiġu evitati kalendarji kulturali kaotiċi futuri wara l-COVID-19. Nibża li jekk ma jkollniex, se nkunu qed inħarsu lejn kalendarju kulturali xpakkat u eżawrjenti għall-2021/2022. Lanqas li kieku, xorta nemmen tassew li r-restrizzjonijiet attwali biex isir it-teatru għandhom jiġu riflessi kemm jista’ jkun malajr: kull jum li jgħaddi jista’ jfisser inqas impjiegi, inqas enerġija, aktar ansjetà għal settur li kien qed jikber b’kuraġġ matul dawn l-aħħar snin. Jixirqilhom aħjar. Regoli u regolamenti ħorox mingħajr proċessi ta’ konsultazzjoni u gwida ma jgħinux.

Naħseb li ħafna minna jħossu li bħalissa hemm wisq piżijiet u wisq miżuri. Aħna rridu biss li niġu ttrattati miżura b’miżura; irridu nagħtu l-istess sigurtà bħal setturi oħra, għax hekk kif Shakespeare tenna fid-dramm ċelebri tiegħu Measure for Measure: “Id-dubji tagħna huma tradituri, u jġegħluna nitilfu l-ġid li nistgħu niksbu, billi nibżgħu nippruvaw.”